4 Ελληνες στην κορυφή της ευρωπαϊκής
έρευνας
Την περασμένη Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου μια αυστηρά
επιλεγμένη ομάδα επιστημόνων έγινε δεκτή με τιμές στη Royal Society
του Λονδίνου για να τους απονεμηθούν τα εφετινά πανευρωπαϊκά βραβεία
«Καρτέσιος». Μεταξύ τους έλαμπαν και οι Κώστας Σουκούλης, Γιάννης
Σειραδάκης, Σταύρος Κατσανέβας και Δημήτρης Νιάρχος (στις
φωτογραφίες, με αυτή τη σειρά)
ΤΑΣΟΣ ΚΑΦΑΝΤΑΡΗΣ
Στα αυριανά κυκλώματα των υπολογιστών και των τηλεφώνων μας θα
τρέχει φως - αστραπιαία και χωρίς βλαβερές ακτινοβολίες. H
επανάσταση αυτή οφείλει πολλά στον έλληνα επιστήμονα που βραβεύθηκε
από την Ευρωπαϊκή Ενωση ως ο κορυφαίος του 2005, τον Κώστα Σουκούλη
Από την αρχή του αιώνα, το 2000, η Ευρωπαϊκή Ενωση θέσπισε ως
ύψιστη διάκριση ερευνητικών επιτευγμάτων το βραβείο «Καρτέσιος». Τα
κριτήρια επιλογής ήταν και είναι: α) η επιστημονική αριστεία ως προς
την ποιότητα και την πρωτοτυπία των αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν
και η συμβολή σε καίρια επιστημονικά και τεχνολογικά ζητήματα· β) η
ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία της έρευνας - ήτοι η ποιότητα της
διεθνικής συνεργασίας των μελών της ομάδας, ο συσχετισμός των
αποτελεσμάτων τους με τις κατευθυντήριες γραμμές της Ενωσης και η
υλοποιησιμότητα των στόχων της έρευνας σε ευρωπαϊκό πλαίσιο. Για τα
εφετινά βραβεία υποβλήθηκαν 82 εργασίες ερευνητικών ομάδων, των
οποίων τα μέλη προέρχονταν από συνολικά 22 χώρες (Ευρώπη, ΗΠΑ,
Ιαπωνία, Νότια Αφρική, Ρωσία και Σιγκαπούρη). Την ευθύνη της
επιλογής είχε μια πανευρωπαϊκή επιτροπή προσωπικοτήτων της επιστήμης
και της βιομηχανίας, με επικεφαλής τον αντιπρόεδρο της Εσθονικής
Ακαδημίας Επιστημών - και πρόεδρο του κοινοβουλίου της Εσθονίας -
δόκτορα Ενε Εργκμα. Οι 14 επικρατέστερες εργασίες ανακοινώθηκαν στις
13 Ιουλίου εφέτος. Από τότε ξεκίνησε η αγωνιώδης τελική φάση
επιλογής, που κατέληξε σε πέντε πρωτεύοντα και πέντε δευτερεύοντα
(finalist) βραβεία έρευνας, καθώς και - αντίστοιχα - πέντε πρώτα και
πέντε δεύτερα βραβεία εκλαΐκευσης της επιστήμης (Descartes
Communication Prize).
Κώστας Σουκούλης
Ο «φωτοδαμαστής»
Ο υπερεργατικός «πρωταθλητής της
έρευνας» Κώστας Σουκούλης κατορθώνει να παράγει εξαίρετα
αποτελέσματα, έστω και... τριχασμένος μεταξύ των πανεπιστημίων της
Αϊόβας, της Καρλσρούης και της Κρήτης
Ο επιστήμονας που ψηφίστηκε πρώτος των πρώτων στην Ευρώπη, για τη
χρονιά που φεύγει, είναι ένα «μυαλό-ξυράφι» από την Κορινθία. Το
1974 πήρε το πτυχίο του φυσικού από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το 1975
και το 1978 πήρε το μεταπτυχιακό και το διδακτορικό του από το
Πανεπιστήμιο του Σικάγου και από το 1984 «ρίζωσε» στο Πανεπιστήμιο
της Αϊόβας, όπου έχει πλέον την έδρα της Φυσικής.
Με ένα απόθεμα άνω των 250 επιστημονικών δημοσιεύσεων και πληθώρα
χρηματοδοτήσεων για την έρευνά του - από φορείς όπως τα υπουργεία
Ενέργειας και Παιδείας των ΗΠΑ, το NSF, το DARPA, το ΝΑΤΟ, το EPRI
και η ΕΧΧΟΝ - o Κώστας Σουκούλης άρχισε να δρέπει τη μία διάκριση
μετά την άλλη: μέλος της American Physical Society και της Alexander
von Humboldt το 1991, βραβείο Εξέχοντος Επιστημονικού Επιτεύγματος
στη Φυσική Στερεάς Κατάστασης από το αμερικανικό υπουργείο Ενέργειας
το 1992, LAS Βραβείο Αριστείας στην Ερευνα το 2000, ISU Εξέχον
Επίτευγμα στην Ερευνα το 2001, μέλος της Optical Society of America
και της American Association for the Advancement of Science το
2002... Αλλά ο δαιμόνιος Κορίνθιος είχε μια ιδέα καρφωμένη στο μυαλό
του από το 1990. H ιδέα αυτή είχε να κάνει με την «τρελή θεωρία» που
είχε εισηγηθεί από το 1968 ο ρώσος φυσικός Βίκτορ Βεσελάγκο και
μιλούσε για κάποια ιδεατά υλικά τα οποία θα μπορούσαν να διαθλούν το
φως αντίρροπα από το υφιστάμενο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Τη θεωρία
του Βεσελάγκο είχε αποδείξει στην πράξη ο φυσικός John Pendry, του
Imperial College του Λονδίνου, από το 1996, αλλά πολλά έμεναν ακόμη
ανεξιχνίαστα. Με την αλλαγή του αιώνα ο Κώστας Σουκούλης ανέλαβε την
οργάνωση του τμήματος Τεχνολογίας και Υλικών στο Πανεπιστήμιο
Κρήτης, όπου και βάλθηκε να βρει απαντήσεις συνεργαζόμενος με την
εξαίρετη ομάδα ερευνητών του ITE. Πειραματιζόμενος μια μέρα μαζί με
τον καθηγητή Χημείας Γιώργο Φυτά «χτύπησαν χρυσό»: ανακάλυψαν πως
όταν μια ακτίνα λέιζερ διαπερνούσε ένα κομμάτι μαλακού πλαστικού
άλλαζε τη δομή του! Από τότε ξεκίνησε ένα γαϊτανάκι απανωτών
ανακαλύψεων, που άλλαξαν για πάντα την οπτική και τις προοπτικές της
πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Τα νέα «μετα-υλικά» τα οποία
κατασκευάστηκαν με τους υπολογισμούς του Σουκούλη λειτουργούν όχι
μόνον ως τέλειοι καθρέφτες του φωτός αλλά και ως ενισχυτές του. H
άμεση συνέπεια αυτής της δυνατότητας είναι ότι μπορούμε να
«δαμάσουμε» το φως, να το «στρίψουμε» άφοβα υπό όποια γωνία θέλουμε
και να το στείλουμε οπουδήποτε χωρίς απώλειες. Οι εφαρμογές μιας
τέτοιας τεχνολογίας είναι πάμπολλες, από φωτονικούς υπολογιστές με
ασύλληπτες ταχύτητες έως γραμμές Διαδικτύου απίστευτα «ευρύχωρες»
και κινητά τηλέφωνα που θα έχουν ελάχιστου μήκους κεραίες και... θα
στέλνουν την όποια ακτινοβολία τους μακριά μας.
Για την εφεύρεσή τους αυτή ο Κώστας Σουκούλης και ο Γιώργος Φυτάς
έλαβαν το 2002 το περιώνυμο βραβείο έρευνας «Humboldt». H μετέπειτα
εργασία όμως του καθηγητή Σουκούλη έχει οδηγήσει και στη βιομηχανική
παραγωγή των πρώτων αυτών μετα-υλικών, τα οποία θα αλλάξουν οριστικά
τις συσκευές που έχουμε γύρω μας και θα αντικαταστήσουν τα
ηλεκτρόνια με φως. Για αυτή την επανάσταση η Ευρωπαϊκή Ερευνα τον
αναγόρευσε εφέτος «κορυφαίο της». Εύγε!
ΕΥΡΩΠΑΪΚΑ BPABEIA «ΚΑΤΡΕΣΙΟΣ» 2005 Οι
εφετινοί νικητές
Ανά κατηγορία οι βραβευθέντες ήταν:
Ερευνα:
Ο Γιάννης Σειραδάκης, ένας από τους
μεγαλύτερους «κυνηγούς pulsars» παγκοσμίως, επιμένει να είναι ο
χαμηλών τόνων καθηγητής Αστρονομίας του ΑΠΘ που δεν θέλει τη
φωτογραφία του στα MME. Ισως επειδή το οικόσημο του βαρόνου παππού
του (από την αγγλίδα αρχαιολόγο μητέρα του) έγραφε: «Να είσαι, όχι
να δείχνεις ότι είσαι»!
1. Ομάδα EXEL, με επικεφαλής τον καθηγητή του Ιδρύματος
Ερευνας και Τεχνολογίας (ITE) Κρήτης Κώστα Σουκούλη, για την
ανάπτυξη τεχνητών μετα-υλικών (γνωστά ως «αριστερόστροφα υλικά»,
LHM), που διαθλούν το φως αντίθετα με ό,τι γνωρίζαμε ως τώρα στη
φύση.
2. Ομάδα CECA, με επικεφαλής τον νορβηγό καθηγητή Ola
Johannessen, για τα συγκλονιστικά της ευρήματα περί αλλαγής του
κλίματος στον αρκτικό κύκλο.
3. Ομάδα PULSE, με επικεφαλής τον καθηγητή του
Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ Andrew Lyne - και μέλος τον καθηγητή
Αστροφυσικής του ΑΠΘ Γιάννη Σειραδάκη -, για την ανακάλυψη
και μελέτη άνω των 800 αστέρων νετρονίων pulsar και τις δοκιμές
ακριβείας της θεωρίας της βαρύτητας.
4. Ομάδα ESS, με επικεφαλής τον καθηγητή Roger Jowell του
City University του Λονδίνου, για τις ριζικές καινοτομίες της στις
διεθνικές κοινωνικές έρευνες.
5. Ομάδα EURO-PID, με επικεφαλής τον καθηγητή Alain
Fischer του ινστιτούτου INSERM του Παρισιού, για την εξαιρετική
έρευνά της σε άνω των 130 γονιδιακά μεταδιδόμενων νόσων.
Διεκδικητές:
H αυθεντία της αστροφυσικής στη
Γαλλία, ο Σταύρος Κατσανέβας, έχασε για ελάχιστες ψήφους την πρωτιά.
H ομάδα του ανέβηκε στο δεύτερο βάθρο των βραβείων «Καρτέσιος»
1. Ομάδα HESS, με επικεφαλής τον καθηγητή του
Πανεπιστημίου των Παρισίων 7 και υποδιευθυντή του Εθνικού
Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής και Στοιχειωδών Σωματιδίων της Γαλλίας
(ΙΝ2Ρ3- CNRS) Σταύρο Κατσανέβα, για τη συμβολή της στην
κατανόηση του απωτάτου Σύμπαντος μέσω τηλεσκοπίων ακτίνων γάμμα.
2. Ομάδα PITCID, με επικεφαλής τον καθηγητή Mattias Wymann
του Πανεπιστημίου της Βασιλείας στην Ελβετία, για την κατανόηση και
ανάπτυξη νέων θεραπευτικών μεθόδων για χρόνιες παθήσεις.
3. Ομάδα ΤΑΝΝΙΝ, με επικεφαλής τον καθηγητή Antonio Pizzi
του Πανεπιστημίου του Νανσί στη Γαλλία, για την ανάπτυξη νέας
ξυλόκολλας, χωρίς φορμαλδεΰδη, βασισμένης στην τανίνη.
4. Ομάδα HIDEMAR, με επικεφαλής τον καθηγητή Dino Fioranni
του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών (CNR) της Ιταλίας, στη Ρώμη, και
μέλος τον διευθυντή ερευνών του Ινστιτούτου Επιστήμης Υλικών στο
ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Δημήτρη Νιάρχο - για τα επαναστατικά νέα
υλικά αποθήκευσης δεδομένων από αυτοσυναρμολογούμενα νανοσωματίδια.
5. Ομάδα PATHFINDER, με επικεφαλής τον καθηγητή Jan-Ake
Gustafsson του Πανεπιστημίου Karolinska της Σουηδίας, για την
κατανόηση του ρόλου των πυρηνικών αποδεκτών στην υγιή ή μη ανάπτυξη
του ανθρώπινου οργανισμού, καθώς και για τη συμβολή της στη
διαπίστευση καταλληλότητας των ευρωπαϊκών τροφίμων.
Οι πέντε πρωταθλήτριες ομάδες λαμβάνουν από 200.000 ευρώ, ενώ οι
δευτεραθλήτριες από 30.000 ευρώ.
Επικοινωνία:
Ο Δημήτρης Νιάρχος, του «Δημόκριτου»,
ήταν σε ομάδα «δευτεραθλητών». Αλλά με πόσο ενδιαφέρον ερευνητικό
έργο: αυτοσυναρμολογούμενα νανοσωματίδια που γιγαντώνουν τα
αποθηκευτικά μέσα πληροφοριών!
Τα βραβεία της κατηγορίας αυτής μοιράστηκαν κυρίως συγγραφείς,
δημοσιογράφοι και παραγωγοί τηλεοπτικών εκπομπών που έκαναν προσιτή
την επιστήμη στο ευρωπαϊκό κοινό. Οι πρωτεύσαντες ήταν: η Carl Johan
Sundberg από τη Σουηδία, η Anja C. Andersen από τη Δανία, ο Jos Van
Hemelrijck από το Βέλγιο, ο Bill Bryson - συγγραφέας του βιβλίου «Α
Short History of Nearly Everything» - και ο Michael Seifert από τη
Γερμανία. Ελαβαν από 50.000 ευρώ.
Δευτεραθλητές της κατηγορίας ήταν οι Raphaël Girardot, Frances
Balkwill, Colin Pillinger, Catherine Peix και George Szpiro - οι
οποίοι και έλαβαν από 5.000 ευρώ.
.gif)
